Nghiên cứu về các loại cúm mùa tại Việt Nam và tác động tới sức khỏe của trẻ em dưới 5 tuổi

Tháng Mười Một 17, 2025

Mục lục

Giới thiệu

Cúm mùa là một bệnh truyền nhiễm đường hô hấp cấp tính do virus cúm gây ra, có khả năng lây lan nhanh trong cộng đồng. Tại Việt Nam, cúm mùa được xem là một trong những bệnh lý hàng đầu ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt trong các thời điểm giao mùa. Nhóm trẻ này có hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, khiến chúng dễ bị tổn thương trước các tác nhân gây bệnh. Báo cáo này tổng hợp các loại cúm mùa phổ biến tại Việt Nam, phân tích tác động của chúng đến sức khỏe trẻ em dưới 5 tuổi, và đề xuất các biện pháp phòng ngừa, điều trị hiệu quả.

Các loại cúm mùa tại Việt Nam

Phân loại virus cúm

Tại Việt Nam, các loại virus cúm mùa chủ yếu bao gồm:

Cúm A (Influenza A): Là loại cúm phổ biến nhất, thường gây ra các đợt dịch lớn. Cúm A được chia thành hai phân loại chính dựa trên protein bề mặt:
- A/H1N1: Gây ra các triệu chứng điển hình như sốt cao, ho, đau đầu và mỏi cơ
- A/H3N2: Thường gây bệnh nặng hơn, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người cao tuổi
Cúm B (Influenza B): Ít phổ biến hơn cúm A nhưng vẫn có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng. Cúm B được chia thành:
- B/Yamagata
- B/Victoria
Cúm C (Influenza C): Hiếm gặp, thường chỉ gây ra các triệu chứng nhẹ
Các virus đường hô hấp khác: Ngoài virus cúm, một số virus khác cũng gây triệu chứng tương tự cúm và thường lưu hành cùng thời điểm:
- Adenovirus: Gây viêm phổi, viêm kết mạc, viêm đường hô hấp trên
- Respiratory Syncytial Virus (RSV): Nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi và viêm tiểu phế quản ở trẻ dưới 2 tuổi

Đặc điểm dịch tễ học

Tại Việt Nam, cúm mùa có xu hướng gia tăng trong các thời điểm giao mùa (thu-đông và xuân-hè). Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy:

Cúm A chiếm tỷ lệ cao nhất trong các ca mắc cúm được xác nhận
Cúm B thường xuất hiện sau cúm A trong mùa dịch
Các chủng virus có thể thay đổi hàng năm, đòi hỏi việc cập nhật định kỳ vaccine phòng cúm

Tác động tới sức khỏe của trẻ em dưới 5 tuổi

Triệu chứng lâm sàng

Trẻ em dưới 5 tuổi khi mắc cúm thường có các triệu chứng điển hình:

Sốt cao: Thường bắt đầu đột ngột, có thể lên đến 39-40°C, kéo dài 3-5 ngày
Triệu chứng hô hấp: Ho khan, hắt hơi, chảy mũi, nghẹt mũi, đau họng
Đau cơ và mỏi cơ: Trẻ thường than đau toàn thân, quấy khóc, biếng ăn
Mệt mỏi, uể oải: Trẻ hoạt động ít hơn, ngủ nhiều hơn bình thường
Ở trẻ nhỏ: Có thể có thêm các triệu chứng như nôn, tiêu hóa, co giật do sốt cao

Biến chứng nguy hiểm

Cúm mùa không đơn thuần là “cảm lạnh thông thường” và có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm ở trẻ em dưới 5 tuổi:

Biến chứng hô hấp:
- Viêm phổi: Biến chứng phổ biến nhất, có thể do virus trực tiếp hoặc nhiễm vi khuẩn thứ phát
- Viêm phế quản, viêm tiểu phế quản
- Viêm tai giữa
- Suy hô hấp
Biến chứng thần kinh:
- Co giật do sốt cao
- Viêm màng não
- Suy giảm ý thức, rối loạn thần kinh
Biến chứng khác:
- Viêm cơ tim, viêm cơ
- Suy thận cấp
- Suy đa tạng
- Nhiễm trùng huyết

Tỷ lệ tử vong và gánh nặng bệnh tật

Theo các nghiên cứu tại Việt Nam:

Trẻ dưới 5 tuổi thuộc nhóm có nguy cơ cao nhất tử vong do cúm
Tỷ lệ nhập viện do cúm và biến chứng ở trẻ dưới 5 tuổi cao gấp 2-3 lần so với nhóm tuổi lớn hơn
Cúm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do bệnh truyền nhiễm ở trẻ em tại Việt Nam
Gánh nặng kinh tế – xã hội do cúm gây ra rất lớn, bao gồm chi phí điều trị, chăm sóc và mất ngày làm việc của cha mẹ

Phân tích theo mùa và yếu tố nguy cơ

Mùa dịch tại Việt Nam

Tại Việt Nam, cúm mùa có hai đợt dịch chính:

Mùa thu-đông (tháng 9 – tháng 1): Thường có sự gia tăng của các chủng cúm A/H3N2 và cúm B
Mùa xuân-hè (tháng 3 – tháng 8): Thường ghi nhận sự gia tăng của cúm A/H1N1

Các yếu tố nguy cơ ở trẻ em dưới 5 tuổi

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh nặng do cúm ở trẻ em dưới 5 tuổi:

Tuổi: Trẻ dưới 2 tuổi có nguy cơ cao nhất
Tiền sử bệnh: Trẻ có bệnh mạn tính như hen suyễn, bệnh tim bẩm sinh, bệnh phổi, bệnh thận, bệnh miễn dịch
Sơ sinh: Trẻ dưới 6 tháng tuổi, đặc biệt là trẻ sinh non
Tiếp xúc: Trẻ có người thân trong gia đình mắc bệnh
Môi trường: Trẻ sống trong khu vực đông đúc, điều kiện vệ sinh không đảm bảo

Biện pháp phòng ngừa

Tiêm vắc-xin phòng cúm

Tiêm vắc-xin được xem là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất:

Hiệu lực bảo vệ: Giảm 70-80% tỷ lệ tử vong do cúm
Thời gian bảo vệ: Khoảng 6-12 tháng, cần tiêm nhắc hàng năm
Đối tượng khuyến cáo:
- Trẻ từ 6 tháng đến dưới 5 tuổi
- Trẻ có bệnh mạn tính
- Trẻ sinh non
- Người chăm sóc trẻ
Lịch tiêm:
- Trẻ lần đầu tiêm: Cần 2 liều, cách nhau 4 tuần
- Trẻ đã tiêm trước đó: 1 liều/năm

Vệ sinh cá nhân và môi trường

Các biện pháp vệ sinh giúp ngăn chặn lây lan virus cúm:

Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay
Che miệng, mũi khi ho hoặc hắt hơi bằng khăn giấy hoặc ống tay áo
Đeo khẩu trang khi đến nơi đông người, không gian kín
Hạn chế tiếp xúc gần với người đang mắc cúm hoặc có triệu chứng nghi ngờ
Vệ sinh bề mặt thường xuyên (cửa nắm, bàn phím, điện thoại…)

Chăm sóc và nuôi dưỡng

Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn uống đầy đủ, ngủ đủ giấc, tập thể dục đều đặn
Giữ ấm cho trẻ, đặc biệt trong thời tiết giao mùa
Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời để tăng cường miễn dịch
Không đưa tay lên mắt, mũi, miệng

Biện pháp điều trị

Chẩn đoán sớm

Việc chẩn đoán sớm cúm giúp điều trị kịp thời và giảm biến chứng:

Dựa trên triệu chứng lâm sàng và tiền sử dịch tễ
Xét nghiệm nhanh kháng nguyên cúm (kết quả trong 15-30 phút)
Xét nghiệm PCR để xác định chính xác chủng virus

Điều trị triệu chứng

Giảm sốt: Paracetamol hoặc Ibuprofen ở liều lượng phù hợp với tuổi và cân nặng
Bù nước: Đặc biệt quan trọng khi sốt cao, nôn, tiêu chảy
Nghỉ ngơi đầy đủ, ăn thức ăn dễ tiêu, giàu dinh dưỡng
Giảm ho, nghẹt mũi bằng các biện pháp an toàn cho trẻ nhỏ

Sử dụng thuốc kháng virus

Các thuốc kháng virus có hiệu quả tốt nhất khi sử dụng trong 48 giờ đầu tiên sau khi xuất hiện triệu chứng:

Oseltamivir (Tamiflu): Được FDA chấp thuận cho trẻ từ 2 tuần tuổi
Zanamivir (Relenza): Hình khí dung, không dùng cho trẻ dưới 7 tuổi
Peramivir: Tiêm tĩnh mạch, dùng cho trường hợp nặng
Baloxavir marboxil: Dùng cho trẻ từ 12 tuổi trở lên

Điều trị biến chứng

Viêm phổi: Cần điều trị kháng sinh nếu nghi ngờ nhiễm vi khuẩn thứ phát
Suy hô hấp: Có thể cần thở oxy, hỗ trợ thở
Co giật: Điều trị chống co giật, kiểm soát thân nhiệt
Suy đa tạng: Chăm sóc tích cực tại khoa hồi sức cấp cứu

Khuyến nghị cho gia đình và cộng đồng

Đối với gia đình có trẻ dưới 5 tuổi

Tiêm phòng đầy đủ:
- Tiêm vắc-xin cúm hàng cho trẻ theo khuyến cáo
- Tiêm vắc-xin đầy đủ theo chương trình tiêm chủng mở rộng
- Người chăm sóc trẻ cũng nên tiêm phòng để bảo vệ trẻ
Thực hiện các biện pháp vệ sinh:
- Rửa tay thường xuyên cho trẻ và người chăm sóc
- Vệ sinh nhà cửa, đồ chơi của trẻ
- Giữ trẻ ở nhà khi có triệu chứng bệnh
Theo dõi sức khỏe trẻ:
- Theo dõi nhiệt độ hàng ngày khi có dịch
- Quan sát các dấu hiệu bất thường như khó thở, tím tái, co giật
- Đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời khi có dấu hiệu nặng

Đối với cơ sở y tế và trường học

Tăng cường giám sát dịch tễ:
- Thực hiện giám sát cúm định kỳ
- Báo cáo kịp thời các ca bệnh nặng, tử vong
Thực hiện các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn:
- Phân luồng bệnh nhân
- Vệ sinh khử khuẩn thường xuyên
- Hướng dẫn người nhà cách chăm sóc trẻ tại nhà
Tuyên truyền giáo dục sức khỏe:
- Tổ chức các buổi tuyên truyền về phòng ngừa cúm
- Cung cấp thông tin cho phụ huynh về nhận biết dấu hiệu nguy hiểm

Kết luận

Cúm mùa là một thách thức lớn về sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam, đặc biệt đối với trẻ em dưới 5 tuổi. Với hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, nhóm trẻ này dễ bị tổn thương trước các tác nhân gây bệnh và có nguy cơ cao phát triển biến chứng nặng. Các loại cúm phổ biến tại Việt Nam bao gồm cúm A (A/H1N1, A/H3N2), cúm B (B/Yamagata, B/Victoria) và hiếm gặp hơn là cúm C.

Việc phòng ngừa cúm mùa hiệu quả đòi hỏi sự kết hợp của nhiều biện pháp, trong đó tiêm vắc-xin hàng năm là quan trọng nhất. Bên cạnh đó, các biện pháp vệ sinh cá nhân, giữ ấm cho trẻ, hạn chế tiếp xúc với người bệnh và duy trì lối sống lành mạnh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ trẻ em dưới 5 tuổi.

Khi trẻ có triệu chứng cúm, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời giúp giảm thiểu biến chứng và cải thiện tiên lượng. Gia đình cần được trang bị kiến thức về các dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ đến cơ sở y tế như khó thở, tím tái, co giật, bỏ bú, quấy khóc nhiều hoặc thờ ơ.

Với sự phối hợp giữa gia đình, cơ sở y tế và cộng đồng, hoàn toàn có thể giảm thiểu gánh nặng do cúm mùa gây ra và bảo vệ sức khỏe cho trẻ em dưới 5 tuổi tại Việt Nam.

Nghiên cứu về các loại cúm mùa tại Việt Nam và tác động tới sức khỏe của trẻ em dưới 5 tuổi - MyGPT