Giới thiệu
Việt Nam đang chứng kiến sự bùng nổ của thị trường thực phẩm chức năng (TPCN) trong những năm gần đây. Sự phát triển nhanh chóng này đi kèm với nhiều vấn đề cần được nghiên cứu nhằm đảm bảo sức khỏe cộng đồng và phát triển ngành một cách bền vững. Báo cáo này tập trung phân tích thực trạng sử dụng TPCN tại Việt Nam, xác định các loại TPCN phổ biến, đánh giá khả năng thay thế so với thực phẩm thông thường, phân tích hậu quả của việc lạm dụng, đồng thời đề xuất các giải pháp lựa chọn và sử dụng hợp lý, cùng trách nhiệm của các bên liên quan.
Thực trạng sử dụng thực phẩm chức năng tại Việt Nam
Thị trường TPCN Việt Nam đang phát triển với tốc độ ấn tượng. Theo báo cáo của Euromonitor, quy mô thị trường TPCN Việt Nam đạt khoảng 2,4 tỷ USD vào năm 2022, với tốc độ tăng trưởng kép ước tính đạt 7-15% mỗi năm [1, 3].
Về tỷ lệ sử dụng, khảo sát của Hiệp hội TPCN Việt Nam (VAFF) cho thấy:
- Khoảng 58,5% dân số trên 18 tuổi đang sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe [7]
- Tại Hà Nội, tỷ lệ người trưởng thành sử dụng TPCN lên đến 63%
- Tại TP. Hồ Chí Minh, tỷ lệ này là khoảng 43% [5, 6]
Thị trường có sự tham gia của khoảng hơn 10.000 doanh nghiệp, với sản phẩm sản xuất trong nước chiếm hơn 60%, nhập khẩu hơn 30% [1, 8]. Việc sử dụng TPCN ngày càng phổ biến, đặc biệt tại các thành phố lớn và có xu hướng lan rộng đến vùng nông thôn.
Thực phẩm chức năng bao gồm những gì, các loại phổ biến, mức độ cần thiết
Khái niệm thực phẩm chức năng
Thực phẩm chức năng là loại thực phẩm có nguồn gốc tự nhiên hoặc đã được chế biến bổ sung thêm các thành phần chức năng, có tác dụng bổ sung, tác dụng hỗ trợ giúp cải thiện tình trạng dinh dưỡng của cơ thể, kết hợp với chế độ ăn uống [4].
Các loại phổ biến
TPCN tại Việt Nam được phân loại thành nhiều nhóm chính:
- Bổ sung vitamin và khoáng chất
- Vitamin tổng hợp (Centrum Adults One A Day, Herbland IQKARE)
- Vitamin D, C, B12, vitamin A
- Khoáng chất: Canxi, sắt, kẽm, magie [11, 12]
- Bổ sung axit amin
- DHA cho sự phát triển trí não của trẻ em
- L-carnitine cho người tập gym
- Collagen cho làm đẹp da [11]
- Chất xơ và probiotic
- Hỗ trợ tiêu hóa
- Cân bằng hệ vi sinh đường ruột [11]
- Các sản phẩm đặc thù
- Giảm cân
- Ngủ ngon
- Tăng cường sinh lực [11]
Mức độ cần thiết
TPCN có thể cần thiết trong các trường hợp:
- Thiếu hụt dinh dưỡng do chế độ ăn không cân bằng
- Phụ nữ mang thai, cho con bú cần bổ sung vitamin và khoáng chất
- Người cao tuổi, người yếu kém hấp thu
- Vận động viên có nhu cầu dinh dưỡng đặc thù
- Người có nhu cầu đặc biệt về sức khỏe [13]
Tuy nhiên, TPCN không phải là lựa chọn đầu tay mà nên được sử dụng khi thực sự cần thiết và có sự tư vấn của chuyên gia.
Thực phẩm chức năng có thay thế được việc bổ sung dinh dưỡng qua thực phẩm hay không
Khác biệt cơ bản
Thực phẩm chức năng không thể thay thế được việc bổ sung dinh dưỡng qua thực phẩm thông thường. Cơ chế tác động khác nhau:
Thực phẩm tự nhiên:
- Cung cấp đa dạng vitamin, khoáng chất cùng hoạt chất thực vật
- Có tỷ lệ cân bằng tự nhiên
- Chứa chất xơ, nước, carbohydrate, chất béo cần thiết
- Hấp thu tốt hơn, ít tác dụng phụ [9, 10]
Thực phẩm chức năng:
- Chỉ tập trung vào một hoặc vài thành phần chính
- Dạng cô đặc, nồng độ cao
- Có thể gây tác dụng phụ nếu dùng không đúng liều [9, 10]
Lý do không nên thay thế
Theo các chuyên gia dinh dưỡng:
- Thực phẩm chứa hàng trăm hợp chất hoạt động có lợi mà TPCN không thể thay thế
- Sự tương tác giữa các chất trong thực phẩm tạo ra hiệu quả tổng thể
- Thực phẩm cung cấp năng lượng và dinh dưỡng toàn diện hơn [9, 10, 15]
- Chất xơ trong trái cây, rau củ không có trong TPCN
- Chi phí thực phẩm tự nhiên rẻ hơn mà hiệu quả không thua kém [10]
Thực phẩm chức năng chỉ nên được xem như hỗ trợ, không phải thay thế cho chế độ ăn uống cân bằng [9, 15].
Hậu quả khi lạm dụng thực phẩm chức năng
Tác hại trực tiếp đến sức khỏe
Việc lạm dụng TPCN có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng:
- Tình trạng tích tụ quá mức
- Tăng canxi máu, nồng độ vitamin D tăng rất cao
- Gây suy thận, suy gan Rối loạn chuyển hóa [17, 18]
- Tương tác thuốc
- Gây tác dụng phụ khi kết hợp với thuốc kê đơn
- Ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị bệnh
- Nguy cơ tương tác giữa các loại TPCN [16]
- Ảnh hưởng đến cơ quan nội tạng
- Gan “kêu cứu” do bị tổn thương
- Suy thận do lạm dụng
- Tổn thương đường tiêu hóa [17, 18]
Nguy cơ từ sản phẩm kém chất lượng
Nhiều TPCN được phát hiện chứa:
- Chất cấm như steroid
- Chất bảo quản vượt ngưỡng
- Nguyên liệu không đạt chuẩn
- Thành phần không ghi rõ trên nhãn [19]
Tình trạng lạm dụng ở trẻ em
Cha mẹ Việt đang có xu hướng lạm dụng TPCN cho con, gây:
- Tích tụ vitamin, khoáng chất quá mức
- Ảnh hưởng đến sự phát triển tự nhiên của cơ thể
- Phụ thuộc vào bổ sung thay vì phát triển từ chế độ ăn [18]
Tác động lâu dài
- Phụ thuộc vào TPCN, giảm khả năng hấp thu tự nhiên
- Mất cân bằng dinh dưỡng cơ thể
- Tăng nguy cơ bệnh tật liên quan đến rối loạn chuyển hóa [17]
Cách để lựa chọn và sử dụng thực phẩm chức năng hợp lý
Nguyên tắc lựa chọn
- Xác định nhu cầu thực tế
- Thăm khám bác sĩ để xác định thiếu hụt dinh dưỡng
- Không tự ý sử dụng khi không có chỉ định [21]
- Kiểm tra nguồn gốc, chất lượng
- Chọn sản phẩm có tem kiểm định
- Quan tâm đến các chứng nhận: GMP, ISO, FDA
- Mua tại nhà thuốc, chuỗi bán lẻ uy tín [25]
- Đọc kỹ thành phần
- Kiểm tra hàm lượng, liều dùng
- Xem xét tương tác với thuốc đang dùng
- Tránh sản phẩm quảng cáo “thần dược” chữa bệnh [22]
- Quan tâm đến thương hiệu
- Doanh nghiệp chịu trách nhiệm về chất lượng
- Có hệ thống phân phối rõ ràng [23]
Nguyên tắc sử dụng
- Liều lượng hợp lý
- Bắt đầu với liều thấp để cơ thể thích nghi
- Không tự ý tăng liều [20, 21]
- Thời gian sử dụng
- Không dùng liên tục dài hạn
- Có “cách” dùng, ngắt quãng giữa các đợt [20]
- Kết hợp với chế độ ăn
- Ưu tiên thực phẩm tự nhiên
- TPCN chỉ là bổ sung [9, 20]
- Theo dõi phản ứng
- Quan sát tác dụng phụ
- Tham khảo ý kiến bác sĩ nếu có bất thường [22]
Trách nhiệm của các bên liên quan trong việc phát huy đúng vai trò và kiểm soát chất lượng
Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh
- Trách nhiệm về chất lượng
- Tuân thủ quy định về sản xuất
- Công bố trung thực về thành phần, công dụng [24]
- Tự chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm [24]
- Quảng cáo trung thực
- Không quảng cáo sai sự thật
- Không quảng cáo chữa bệnh thay cho thuốc [24]
- Không sử dụng người nổi tiếng quảng cáo vi phạm pháp luật [7]
Cơ quan quản lý nhà nước
- Hoàn thiện khung pháp lý
- Siết chặt quản lý theo Nghị định 15
- Tăng cường hậu kiểm sau công bố [24]
- Tăng cường kiểm tra
- Rà soát hồ sơ công bố
- Lấy mẫu kiểm tra thị trường [23]
- Xử phạt nghiêm vi phạm [23]
- Phối hợp liên ngành
- Bộ Y tế phối hợp với các bộ chức năng
- Quản lý trên cả sàn thương mại điện tử [23, 24]
Người tiêu dùng
- Nâng cao nhận thức
- Hiểu đúng về vai trò của TPCN
- Không tự ý dùng mà không có chỉ định [20, 26]
- Lựa chọn thông thái
- Mua sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng
- Kiểm tra thông tin tem mác, hạn sử dụng [25]
- Báo cáo vi phạm -Thông tin cho cơ quan chức năng khi phát hiện sản phẩm kém chất lượng
- Phát hiện và báo cáo quảng cáo sai sự thật [23]
Cơ sở y tế và chuyên gia
- Tư vấn khoa học
- Tư vấn đúng cách sử dụng TPCN
- Kiểm tra tình trạng dinh dưỡng trước khi khuyên dùng [20]
- Theo dõi và giám sát
- Theo dõi phản ứng của người dùng
- Báo cáo tác dụng bất thường [20]
Kết luận
Sự bùng nổ của thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam mang lại cả cơ hội và thách thức. Việc lạm dụng TPCN không chỉ gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe mà còn làm xói mòn niềm tin người tiêu dùng. Để phát triển bền vững, cần sự chung tay của cả hệ sinh thái: từ doanh nghiệp sản xuất kinh doanh, cơ quan quản lý nhà nước, người tiêu dùng đến đội ngũ y tế chuyên môn.
Giải pháp cốt lốt là xây dựng nhận thức đúng đắn trong cộng đồng về vai trò thực sự của thực phẩm chức năng – đó chỉ là sản phẩm hỗ trợ, không thể thay thế chế độ ăn uống cân bằng và lành mạnh. Chỉ khi đó, việc sử dụng TPCN mới thực sự đóng góp vào sức khỏe cộng đồng.
Sources
[1] PharmaDi. “4 xu hướng của thị trường thực phẩm chức năng Việt Nam”. https://pharmadi.vn/4-xu-huong-thi-truong-thuc-pham-chuc-nang-viet-nam/
[2] Nông nghiệp Hữu cơ. “Thực trạng và hệ lụy của thị trường thực phẩm chức năng”. https://nongnghiephuuco.vn/thuc-trang-va-he-luy-cua-thi-truong-thuc-pham-chuc-nang-6495.html
[3] Dược Châu Khôi. “Báo cáo phân tích thị trường sản phẩm chứa vitamin tại Việt Nam”. https://yduocchaukhoi.com/bao-cao-phan-tich-thi-truong-san-pham-chua-vitamin-tai-viet-nam
[4] Beautysummit. “Thị Trường Thực Phẩm Chức Năng Việt Nam: Tiềm Năng Bùng Nổ”. https://beautysummit.vn/thi-truong-thuc-pham-chuc-nang-viet-nam
[5] VnEconomy. “Kiểm soát chặt hơn thị trường tỷ đô – thực phẩm chức năng”. https://vneconomy.vn/kiem-soat-chat-hon-thi-truong-ty-do-thuc-pham-chuc-nang.htm
[6] Lao Động. “Thị trường thực phẩm chức năng bùng nổ nhưng nhiều rủi ro”. https://laodong.vn/suc-khoe/thi-truong-thuc-pham-chuc-nang-bung-no-nhung-nhieu-rui-ro-1557282.ldo
[7] Người Đàn báo. “58,5% dân số trên 18 tuổi sử dụng thực phẩm bảo vệ sức khỏe”. https://nhandan.vn/585-dan-so-tren-18-tuoi-su-dung-thuc-pham-bao-ve-suc-khoe-post729271.html
[8] B Company. “Sự phát triển nhanh chóng của thị trường thực phẩm chức năng Việt”. https://b-company.jp/vi/the-rapid-development-of-vietnams-functional-food-market/
[9] The Gioi SKINFOOD. “Khác Biệt Cơ Bản: Thực Phẩm Chức Năng & Thực Phẩm Thường”. https://thegioiskinfood.com/blogs/thuc-pham-chuc-nang/thuc-pham-chuc-nang-va-thuc-pham-thuong
[10] Pharmacity. “Lợi và hại của thực phẩm chức năng”. https://www.pharmacity.vn/loi-va-hai-cua-thuc-pham-chuc-nang.htm
[11] Pharmacity. “Phân loại theo nhóm thực phẩm chức năng”. https://www.pharmacity.vn/phan-loai-theo-nhom-thuc-pham-chuc-nang.htm
[12] Vivita. “Top 7 Thực Phẩm Chức Năng Bổ Sung Vitamin Và Khoáng”. https://vivita.vn/bai-viet/thuc-pham-chuc-nang-bo-sung-vitamin-va-khoang-chat.html
[13] Medlatec. “Thực phẩm chức năng là gì và các loại phổ biến hiện nay”. https://medlatec.vn/tin-tuc/thuc-pham-chuc-nang-la-gi-va-cac-loai-pho-bien-hien-nay-s195-n21776
[14] Nhà thuốc Long Châu. “Viên uống bổ sung vitamin và khoáng chất”. https://nhathuoclongchau.com.vn/thuc-pham-chuc-nang/vitamin-khoang-chat
[15] Vinmec. “Những điều cần biết trước khi bổ sung thực phẩm chức năng”. https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/nhung-dieu-can-biet-truoc-khi-bo-sung-thuc-pham-chuc-nang-vi
[16] VnExpress. “Lợi và hại của thực phẩm chức năng”. https://vnexpress.net/loi-va-hai-cua-thuc-pham-chuc-nang-2927114.html
[17] Đời Sức Khỏe. “Thực phẩm chức năng có thể gây nguy hại cho sức khỏe”. https://vov.vn/suc-khoe/thuc-pham-chuc-nang-co-the-gay-nguy-hai-cho-suc-khoe-post1087496.vov
[18] Báo Công An Dân. “Tác hại khôn lường khi lạm dụng thực phẩm chức năng”. https://cand.com.vn/Phong-su/tac-hai-khon-luong-khi-lam-dung-thuc-pham-chuc-nang-i728466/
[19] Đại Đoàn Kết. “Nhức nhối thực phẩm chức năng giả”. https://daidoanket.vn/nhuc-nhoi-thuc-pham-chuc-nang-gia-10306732.html
[20] Pharmacity. “Cách chọn thực phẩm chức năng phù hợp và đảm bảo an toàn”. https://www.pharmacity.vn/bo-tui-ngay-luu-y-chon-va-su-dung-thuc-pham-chuc-nang-dung-cach.htm
[21] Bảo Cao Bằng. “Cách lựa chọn và sử dụng thực phẩm chức năng an toàn, hiệu quả”. https://baocaobang.vn/-5407.html
[22] Nhà thuốc Long Châu. “6 lời khuyên bổ ích giúp bổ sung thực phẩm chức năng an toàn”. https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/6-loi-khuyen-bo-ich-giup-bo-sung-thuc-pham-chuc-nang-an-toan.html
[23] Tuổi Trẻ. “Thực phẩm chức năng: Cần hiểu đúng để chủ động chăm sóc sức khỏe”. https://tuoitre.vn/thuc-pham-chuc-nang-can-hieu-dung-de-chu-dong-cham-soc-suc-khoe-20251027111053369.htm
[24] Báo Chính phủ. “Quản lý nhóm thực phẩm chức năng như thế nào?”. https://baochinhphu.vn/quan-ly-nhom-thuc-pham-chuc-nang-nhu-the-nao-102250526152909466.htm
[25] Dân Trí. “Dùng thực phẩm chức năng như thế nào để không ‘lợi bất cập hại'”. https://dantri.com.vn/suc-khoe/dung-thuc-pham-chuc-nang-nhu-the-nao-de-khong-loi-bat-cap-hai-ky-4-20251009161639294.htm
[26] Sức Đời Sống. “Thực phẩm chức năng – Dùng sao cho đúng?”. https://suckhoedoisong.vn/thuc-pham-chuc-nang-dung-sao-cho-dung-169175018.htm
- Thực hiện: AI DeepResearch TEAM – MyGPT Jsc
- Nếu bạn muốn thực hiện các báo cáo tương tự theo yêu cầu, hãy liên hệ ngay với chúng tôi
